MAMMA                09.03.1922   –   25.09.1976

Gråten er stilna, attende står biletet av ho mamma.  Vi stod kvarandre så nær, men våga aldri visa det.  Sjeldan var der fysisk kontakt, og tala vi saman, var det alltid i daglegdagse vendingar.  Endå no – 5 år etter – er det med ein sår undertone i røysta eg nemner namnet hennar.

Signy heitte ho, og var fødd og oppvaksen på Fjørtofta, ei flat, myrlendt og for- blåst lita øy ytst mot havet på Sunnmørskysten ein stad.

Etter folkeskule, husmorskule, ut i teneste og eitt år på handelsskule i Oslo, kom ho som nygift til Romsdalsbygda Vågstranda.  Her hadde havet stilna av, fjorden fått ein mildare tone.  Villskapen frå havet var her flytta til fjella, som trengde seg innpå ein frå alle kantar. Eg trur auga hennar titt gjekk mot horisonten, der havet kunne skimtast når sola stod på hell.  Men den gongen skulle kona fylgje mannen, og på Vågstranda vart ho verande resten av sitt liv.

Og frå mamma har eg arva lengten mot havet.  Timar kan eg sitje i fjøresteinane og sjå og lye på musikken frå havet.  Best er det når det bles litt friskt, så det kvitnar på bølgjetoppane.  Då trillar tårane om kapp med regnet, og det er som hjarta mitt vil sprengjast.  Då er eg eitt med naturen, og Gud er nær. Og frå inste hjarterota stig eit jublande: ”Takk Gud, for livet!”

Men havet er også fred og fullkomen ro, slik det kan vere ein sumardag, med måse- skrik og dunk-dunk frå fiskebåten ute i sundet.  Den stillsame surklinga frå floa som dreg seg attende, ein mild austavind som stryk deg kring andletet, berande med seg eimen frå havet.  I slike stundar fell alle puslebitar på plass, og livet er berre godt!

Men denne soga skulle vere om ho mamma.  Om ho kjende seg stengd inne mellom fjella, så høyrde vi aldri ho klaga over det.  Og ikkje hadde ho så mykje tid til å sjå seg rundt eller, for på 9 år fødde ho 5 born:  meg (Synnøve Reidun) i 1952, Janfrid Anita i 1953, Jarle i 1954, Eli Solvår i 1958 og veslebror Arve i 1961.

Ikkje var vi av det stillsame slaget heller.  Mest alltid var det nokon som slost, eller gret, eller ikkje var komen heim når dei skulle.  Likevel var det tryggleiken som særmerkte livet på Teia – mamma og pappa var alltid der når vi trong dei mest.

På eit lite gardsbruk med 20-30 sauer, høns, nokre kalvar og poteter og grønsaker nok til eige bruk, vaks vi opp i nokså tronge kår.  Pappa sleit ut ryggen sin på meieribilen, der han lempa 50-liters mjølkespann frå mjølkebukkane og inn i bilen.  Men endå var det ofte snautt.  Mamma laut difor nytta ut fantasien sin til det ytste, for å få endane til å møtast.  Ho strikka og sydde, lappa og sydde om, tok vare på alt som kunne brukast.  Hadde vi ikkje fløyte til vaflane, var surmjølk like godt.  I slaktetida vart alt frå blod til tarmar nytta og teke vare på.  I dag angrar eg på at eg ikkje lærde meg meir om alt dette, men no er det for seint.  Mamma er ikkje her lenger, og kan ikkje svare meg.

Når eg er heime om sumrane, går difor mykje av tida til å rote og leite på loft og i kott, i skuffer og skåp etter oppskrifter, handskrivne notater o.l.  Når mannen min spør meg om kva eg driv på med, svarar eg:  ”Eg leitar etter morsarven min.” Og noko har eg funne, og mangt har eg lærd av systrene til mamma.  So litt etter litt kjem det attende, og løn for strevet får eg når pappa tykkjer svelekakene mine er nett som om mamma skulle ha laga dei!

Om eg har fått havet i gåve frå mamma, takkar eg Gud endå meir for at eg har arva litt av hennar evne til å sjå ting frå fleire kantar, nytte emne til å laga heilt andre ting enn det folk flest meiner det skal brukast til.  Løyse problem på uvanlege måtar, og elles nytte det ein finn og har i nærleiken. ”Du har slik ein rik fantasi” hender det folk seier til meg.  Om det ikkje er arveleg, så har mamma i alle fall vist med sitt eige føredøme, at nesten alt er mogleg, berre ein ikkje let seg binde på hender og føter av fastlåste reglar, men lar tankane segla fritt.

Eg trur ikkje mamma og pappa tenkte så mykje på korleis vi borna skulle fostras opp, men likevel trur eg vi fekk ein barndom det er få unt å få oppleva. Vi var sjeldan innomhus, det vere seg sumar eller vinter.  Var det ikkje onnetid, potethausting eller sauesanking, så flaug vi til fjells etter blåbær, eller i fjøra etter krabben. Mamma hadde sjeldan tid til å aktivisere oss, så ville vi ha tidtrøyte, so laut vi finna på noko sjølve.  Og etter det eg hugsar hadde vi ikkje store vanskane med det. I skog og mark, i fjell og fjøre – her hadde fantasien rike vekstvilkår.

Samstundes lærde vi oss tidleg å greie oss sjølve.  Janfrid og eg var vel ikkje meir enn 9-10 år, då vi fyrste gongen fekk gå på Fjellsetra åleine.  Den turen tek drugt halvannan time; oppetter lia, langs bratte skrenter der ein ser elva djupt der nede, og høgt opp over tregrensa.  Men så hadde vi gått same vegen mange gonger, frå vi så vidt kunne stabbe og gå.  Vi kjende vegen ut og inn, så mamma og pappa var nokså trygge (?) på at det skulle gå bra.  Med mors og fars tiltru i ryggen, vaks vi vel fleire meter på vegen oppover.  Berre det å vere to jenter åleine på ei seterbu langt inne på fjellet over natta – det er ei oppleving og ei erfaring som ikkje kan målast med vanlege mål, men som set merke for livet.

Og no kjem kjærleiks-hymnen til fjellet.  Og fjellet, det er fyrst og fremst Fjellsetra. Det er ei gamal seterbu, høyrande til Torstein-garden, men som ikkje har vore i bruk til seterdrift i mi tid.  Så ofte vi såg oss tid og det var ver til det, rende vi på Fjellsetra, både ved sumars- og påsketider.  Og om vi søskena har gått kvar våre vegar som vaksne, så har vi ein ting felles:  Når Fjellsetra vert nemnd, sit vi der blanke i augo,

alle som ein.  Sjølve bua er ikkje rare greiene, gamal og nedslitt, med musereir i madrassen og hankelause koppar.  Men lufta, lukta, vatnet og utsikta liknar ikkje noko anna enn himmelen for oss fem.  Der oppe er eg heime, kan andast fritt, og hjarta mitt smiler til eile verda!

Men attende til ho mamma, og dei beste minna frå barndomen.  Det er ikkje store, særskilde hendingar som stig fram når eg let att augo.  Nei, det er stemningar, lukter  frå eit kjøken, den trygge kjensla av å vera heime, der ein aldri var i tvil om at ein var elska, endå det aldri vart sagt i klåre ord. Samstundes ligg noko sårt og tyngjer under brystet, denne tida kjem aldri attende. Vil eg sjølv kunne skape ein slik heim for meg og mine?  Mors ande går stendig føre og viser veg, gjev meg mot til å gå vidare og aldri gje opp.

Det siste minnet om mamma er på same tid det beste og det vondaste.  Aldri var vi kvarandre så nær – kanskje var det fordi vi begge visste det var siste gongen? Det skulle vere den lukkelegaste dagen i livet mitt, nemlig brullaupsdagen min.  To timar før eg skulle seie Ja til Einar i kyrkja, stod eg som ferdigpynta brur ved mamma si sjukeseng, og visste at ho berre hadde veker, ja kanskje dager igjen å leva. Vi hadde vona i det lengste at ho skulle friskne til såpass at ho kunne vera med i kyrkja når eldste dottera skulle giftast bort, men Gud ville det ikkje slik. Noko av det siste eg hugsar ho sa, var til brudgomen: ”Ho er kanskje ikke verdens beste kokk, men du får ei snill kone, Einar.”

I byrjinga av mars 1976 tok kreften til å suge livet ut or mamma, og den 8.august det året (dagen etter at eg vart fru Myrdal), såg og tala vi med kvarandre for siste gongen.  Knappe 2 månader seinare var eg heime og fylgde mamma til siste kvilestaden hennar.

Det var då, i tyngste sorga, at eg lærde å sjå pappa med nye augo.  Han har alltid vore av det stillsame slaget, og sjeldan merka seg ut på nokon måte.  Men der, etter at blomekransane var lagt på kista, gjekk pappa fram i koret og heldt tale for mamma: ”Ho mamma har det ikkje vondt meir.  Korkje smerte eller andre plager kan såra ho lenger.  Ho er KOMEN HEIM, og HAR DET GODT NO.”

Eg har skrive ned dette for å æra den kvinna som ein gong ga meg livet, og som med på vegen ga meg meir ”niste” enn ho sjølv visste.

Eldste dotter di takker for alt og seier:  FAR VEL, MAMMA.

Synnøve

Moss, 14.10.1981